Nhiều hộ trồng sầu riêng ở Đăk Lăk thiệt hại nặng khi doanh nghiệp ngừng mua do khâu xét nghiệm tạm dừng, khiến trái chín rụng đầy vườn, giá giảm mạnh.

Tại Ea Tôh, xã Krông Pắc, bà Đoàn Thị Thúy, chủ vườn hơn 100 cây sầu riêng, cho biết những ngày qua trái chín rụng liên tục, mỗi ngày vườn thất thoát hơn 200 kg. Doanh nghiệp thu mua đặt cọc mỗi kg trái tại vườn 82.000 đồng, nhưng nay hàng rụng bà chỉ bán được 20.000-25.000 đồng cho thương lái nhỏ.

Tương tự, ông Đoàn Kiêm - chủ 3 ha sầu riêng - cũng phải dừng thu hoạch vì chưa có kết quả xét nghiệm. Ông cho biết cả tuần nay trái rụng, giá thu mua hạ sâu do khâu xét nghiệm bị dừng. Hiện giá bán trái sầu tại vườn ô Kiêm chỉ còn bằng một phần tư so với trước. Với hơn 500 cây, ông đầu tư khoảng 600 triệu đồng mỗi năm và ước tính đã mất hàng trăm triệu vì chục tấn trái hư hỏng.

"Năm ngoái, tôi thu hoạch 3 ha sầu riêng lãi vài tỷ, năm nay được mùa mà thua lỗ chỉ vì ách tắc xét nghiệm. Nếu cơ quan chức năng duy trì một số phòng đủ điều kiện, dân đỡ khổ", ông bày tỏ

Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk cho biết hàng trăm vườn trên địa bàn đến kỳ thu hoạch rơi vào cảnh trái chín rụng hoặc phải bán rẻ vì thương lái, doanh nghiệp ngừng mua.

Cùng lúc, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu  cũng "ngồi trên đống lửa". Theo Giám đốc một công ty tại Đăk Lăk, họ phải ngừng thu mua trái sầu tại vườn từ ngày 21/10 vì không có phòng xét nghiệm nhận mẫu. Thiếu giấy kiểm nghiệm, hàng không thể thông quan, nhiều container bị kẹt hơn 10 ngày. "Doanh nghiệp chỉ biết chờ. Nhiều nơi phải chuyển hướng bán trong nước hoặc tách múi vì sợ hàng hư hỏng", ông nói.

Một doanh nghiệp khác ở Buôn Ma Thuột cho biết lô hàng sản xuất ngày 9/10 bị mắc kẹt tại Lạng Sơn 15 ngày, khiến sầu riêng nứt vỏ, hư hỏng, thiệt hại hàng tỷ đồng. Theo Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk, gần 2.000 container đang tồn tại kho, nhà máy và cửa khẩu, một số đã bị kẹt 10-15 ngày, có nguy cơ giảm chất lượng. Giá sầu riêng loại A tại kho đã hạ từ hơn 100.000 đồng xuống khoảng 80.000 đồng một kg.

Ông Lê Anh Trung, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk cho biết tình trạng tắc nghẽn bắt đầu từ ngày 11/10, khi các phòng xét nghiệm ngừng tiếp nhận mẫu và chậm trả kết quả cho những lô đã gửi trước đó. Do không có chứng nhận an toàn - điều kiện bắt buộc để thông quan, nên các doanh nghiệp buộc phải dừng thu mua.

Trong thông báo gửi doanh nghiệp xuất khẩu, một trung tâm xét nghiệm tại miền Bắc cho biết ngừng tiếp nhận đăng ký và lấy mẫu từ 21-27/10 để bảo trì, bảo dưỡng hệ thống. Đơn vị dự kiến khôi phục hoạt động vào chiều 27/10. Việc tạm dừng được giải thích là nhằm đảm bảo độ ổn định và chính xác của thiết bị sau thời gian vận hành liên tục trong mùa cao điểm kiểm nghiệm sầu riêng và nông sản xuất khẩu.

Hiện Việt Nam có 24 phòng kiểm nghiệm được Cục Hải quan Trung Quốc công nhận, với năng lực xét nghiệm khoảng 3.200 mẫu mỗi ngày. Tuy nhiên, do vào vụ thu hoạch cao điểm, nhiều đơn vị chạy hết công suất, thiết bị hỏng hoặc hết hạn định kỳ nên phải xin cấp lại giấy phép.

Từ ngày 1/7, việc cấp lại giấy phép các phòng thử nghiệm được giao cho địa phương nhưng thủ tục còn vướng, khiến tiến độ chậm. Tại cuộc họp xử lý tình trạng sầu riêng xuất khẩu chậm do nhiều phòng kiểm nghiệm dừng bảo trì, Thứ trưởng Hoàng Trung yêu cầu rà soát các đơn vị đã được công nhận, cử cán bộ hỗ trợ địa phương nếu cần. Bộ cũng giao Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật làm việc với phía Trung Quốc để đẩy nhanh phê duyệt các phòng mới.

Đến nay, một số cơ sở bắt đầu trả kết quả cho các lô hàng bị ách tắc, giúp một phần container được giải tỏa. Tuy nhiên, việc tiếp nhận mẫu mới vẫn chưa trở lại bình thường.

Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng việc bảo trì, nâng cấp thiết bị xét nghiệm là cần, nhưng phải có kế hoạch và thông báo sớm cho doanh nghiệp. "Hoạt động này nên được bố trí luân phiên thay vì dừng đồng loạt để tránh tắc chuỗi kiểm nghiệm và thông quan", đại diện Hiệp hội nói.

Tổ chức này cũng nhận định sau kỳ nghỉ Trung thu và Quốc khánh, tiêu thụ sầu riêng tại Trung Quốc chậm lại, lượng hàng tồn tăng. Do đó, doanh nghiệp cần bám sát diễn biến thị trường, điều chỉnh lịch xuất hàng phù hợp để tránh dồn ứ trong giai đoạn cao điểm.

Theo Cục Hải quan, 8 tháng đầu năm, Việt Nam xuất khẩu hơn 1,8 tỷ USD sầu riêng. Trong đó, trái sầu tươi khoảng 451.000 tấn sầu, đạt 1,52 tỷ USD, giảm 25% so với cùng kỳ năm trước. Sầu riêng đông lạnh tăng mạnh, đạt hơn 58.000 tấn, tương đương 265 triệu USD, tăng 127% cùng kỳ.

Thi Hà